یکی از اجزای اصلی در مدیریت، ارزیابی شغلی است. ارزشیابی شغل به معنای استفاده از اطلاعات به دست آمده از تجزیه ‌و تحلیل شغل، برای تعیین ارزش هر کار نسبت به تمام مشاغل درون سازمان است. سازمان‌ها از مشاغل متعددی تشکیل شده‌اند‌ که هر کدام به نوعی مهم هستند، اما درجه اهمیت آن‌ها به یک اندازه نیست. هدف از ارزیابی شغل، تعیین ارزش و اهمیت هریک از این مشاغل است. در این مقاله قصد داریم به تفصیل به بررسی این موضوع به پردازیم.

فهرست مطالب

ارزشیابی مشاغل چیست؟

ارزشیابی مشاغل، فرآیندی سازمانی است که در آن ارزش نسبی هر شغل و سلسله مراتب آن در یک سازمان مشخص می‌شود. هدف اصلی ارزیابی مشاغل، ایجاد تعادل و تناسب در پرداخت حقوق و پاداش بین شغل‌های مختلف در یک سازمان است. در واقع، این فرآیند مشخص می‌کند که هر شغلی با توجه به مهارت، دانش، مسئولیت‌ها و شرایط کاری چه ارزش نسبی دارد.

ارزیابی شغلی می‌تواند در 2 مرحله  انجام شود:

  • مرحله مصاحبه شغلی
  • بعد از استخدام،  مدیر عملکرد نیرو را ارزیابی کند.

 ارزشیابی مشاغل با اهداف متعددی انجام می‌شود. در زیر به برخی از اهداف اصلی ارزیابی مشاغل اشاره می‌کنیم:

  1. شناسایی نقاط قوت و ضعف شغلی و بهبود ضعف های هر سمت شغلی
  2. برقراری عدالت در تعیین وظایف و مسئولیت ها، تخصیص منابع و تشویق کارکنان
  3. توصیف برنامه های شغلی و وظایف هر شغل
  4. ایجاد انگیزه و رضایت شغلی در کارمندان
  5. تعیین حقوق و مزایا

نکات کلیدی در ارزشیابی مشاغل

برای انجام یک ارزیابی شغلی کارامد و کسب نتایج منطقی باید به نکات زیر توجه کنیم:

  • همواره به یاد داشته باشید که این فرایند به ارزشیابی شغل می‌‌پردازد و نه ارزیابی فرد.
  • فراموش نکنید که استانداردهای ارزشیابی مشاغل نسبی هستند و نه مطلق.
  • ارزیابی شغل مقیاس‌های ثابتی برای دستمزد تعیین نمی‌کند، بلکه صرفاً مبنایی را برای ارزیابی ساختار دستمزد منطقی ارائه می‌دهد.
  • ارزیابی مشاغل بر پایه قضاوت استوار است، کمیته‌ای متشکل از نماینده کارکنان، نماینده کارفرما و شخصی بی‌طرف از خارج سازمان ارزشیابی مشاغل را انجام می‌دهند.
  • اطلاعات اساسی که ارزشیابی‌های شغلی بر اساس آن انجام می‌شود از تجزیه‌ و تحلیل شغل به دست می‌آید.

ارزیابی شغلی می‌تواند در دو مرحله انجام شود:

  • مرحله مصاحبه شغلی
  • بعد از استخدام،  مدیر عملکرد نیرو را ارزیابی کند.

 ارزشیابی مشاغل با اهداف متعددی انجام می‌شود. در زیر به برخی از اهداف اصلی ارزیابی مشاغل اشاره می‌کنیم:

  1. شناسایی نقاط قوت و ضعف شغلی و بهبود ضعف های هر سمت شغلی
  2. برقراری عدالت در تعیین وظایف و مسئولیت ها، تخصیص منابع و تشویق کارکنان
  3. توصیف برنامه های شغلی و وظایف هر شغل
  4. ایجاد انگیزه و رضایت شغلی در کارمندان
  5. تعیین حقوق و مزایا

انواع روش‌های ارزشیابی مشاغل

ارزشیابی مشاغل با استفاده از روش‌ها و ابزارهای مختلفی انجام می‌شود. در زیر چند روش رایج را بررسی می‌کنیم:

1. روش ترتیبی

مشاغل بر اساس میزان مهارت و دانش مورد نیاز، مسئولیت‌ها و شرایط کاری دسته‌بندی می‌شوند. لیستی از مشاغل تهیه می‌شود و با توجه به روش مقایسه، رتبه‌بندی انجام می‌شود.

2. روش رتبه بندی

شغل‌ها بر اساس میزان تفاوت با یک شغل مرجع رده‌بندی می‌شوند. در این روش یک شغل مرجع به عنوان معیار در نظر گرفته می‌شود و سایر شغل‌ها به نسبت آن رده‌بندی می‌شوند.

3. روش ارزشیابی نقطه‌ای

عوامل متعددی مانند مهارت، دانش و شرایط کاری برای هر شغل ارزیابی می‌شود و به هر یک، نقاط موردی نسبت داده می‌شود. سپس با جمع‌آوری نقاط و ارزش‌دهی به هر شغل، رتبه‌بندی صورت می‌گیرد.

4. روش ارزشیابی ماتریسی

عوامل مختلفی که بر ارزیابی مشاغل تأثیر می‌گذارند، در یک ماتریس قرار می‌گیرند. سپس با ارزیابی هر شغل در این ماتریس، میزان ارزش آن تعیین می‌شود.

5. روش ارزیابی خدمات

در این روش، مشاغل براساس سطح خدمات و یا تأثیرشان در سازمان رتبه بندی می‌شوند. شغلی که به عنوان مهم‌ترین و تأثیرگذارترین شغل در سازمان تلقی می شود، رتبه بالاتری دریافت می‌کند.

6. ارزشیابی مشاغل به روش هی

روش”هی” بر مبنای سه عامل اصلی، یعنی مهارت، مسئولیت و شرایط کاری ارزشابی شغل را انجام می‌دهند. در این روش، هر شغل از طریق جمع آوری اطلاعات و ارزیابی عوامل مختلف، با اعمال وزن‌دهی به هر عامل، ارزش نسبی خود را در مقابل سایر شغل‌ها تعیین می‌کند. به این ترتیب، با مقایسه ارزش‌های مختلف مشاغل، رتبه‌بندی و سلسله مراتب شغلی در سازمان به وجود می‌آید.

مزایای ارزشیابی مشاغل

ارزیابی مشاغل، مزایای زیادی دارد که در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

  • ایجاد تعادل بین پرداخت دستمزد و حقوق کارمندان
  • برقراری ارتباطی منطقی بین مسئولیت‌های شغلی و حقوقی پرداختی به کارمند
  • کاهش میزان شکایات در مورد حقوق‌های پرداختی به کارمندان
  • تنظیم یک سیستم منطقی برای پرداخت‌های تشویقی
  • تسهیل تعیین هزینه‌های پرسنل سازمان
  • تسهیل پاسخگویی به افراد شاغل در سازمان

محدودیت‌های ارزشیابی مشاغل

در هر سازمان فاکتورهای متعددی وجود دارد که عموما در تعارض با همدیگر قرار دارند. این عناصر بر ارزشیابی شغل اثر گذار هستند. از مهم‌ترین محدودیت‌های ارزشیابی مشاغل این است که هیچ ساختار مشخصی برای ارزشیابی مستقیم وجود ندارد. در واقع هر سازمان، یک برنامه راهبردی دارد که مختص آن سازمان است و بر روند ارزشیابی موثر است.

شایان ذکر است که محدودیت‌هایی که در ارزشیابی شغل به وجود می آید، دلایل مختلفی دارد از جمله:  

  • ماهیت و طبیعت شغل
  • سیاست‌های حقوق و دستمزد
  • روش نگرش کارشناسان

سخن پایانی

ارزشیابی مشاغل، یک ابزار اساسی و مهم در مدیریت منابع انسانی برای مقایسه و طبقه‌بندی شغل‌ها در سطوح پرداختی متناسب با تأثیر هر شغل در سازمان است. این فرآیند از طریق تجزیه و تحلیل دقیق شغل، توصیفات کامل و ارزیابی هوشمند، امکان‌پذیر است. به همین دلیل توصیه می‌شود تمام مدیران ارشد سازمانی با این فرایند آشنایی داشته باشند.